|
Obraz Jana van Kessel Starszego (1625-1679) „Ptasi koncert” można uznać za ikonograficzne wprowadzenie w problematykę poezji okolicznościowej. Nie trzeba bowiem wiedzy ornitologa, by zauważyć, że sens obrazu jest satyryczny: tylko nieliczne ptaki tworzące tę osobliwą orkiestrę należą do gatunków śpiewających, pozostałe skrzeczą, syczą, wrzeszczą...
Wśród pisarzy będących w orbicie Jana III Sobieskiego znalazł się Jan z Wielomowic Gawiński jako autor dzieła Clipaeus Christianitatis [...] to jest Tarcz chrześcijaństwa, pisanego w latach 1680-1681. Zachowało się ono w rękopiśmiennym zbiorze.
Motyw tarczy wiąże utwór Gawińskiego z innymi tekstami ówczesnej okolicznościowej literatury politycznej. Asocjacje były wówczas oczywiste: wizerunek czystej tarczy był herbem Sobieskich (Janina czyli Pole), zaś sam wódz – obroną (a więc tarczą) Sarmacji przed tureckotatarskim zagrożeniem.
Bezpośrednią pobudką utworu literackiego stała się zatem nie wiktoria czy elekcja, ale przypadkowe znalezienie „starożytnej” tarczy. Gawiński rzetelnie informuje, że stało się ono udziałem mularza Stanisława Kopernaka i jego ekipy odnawiającej kaplicę św. Jadwigi w kościele katedralnym. Tarcza, która „od tylu wieków skrywała się”, przemówiła samym faktem jej odkrycia, także treścią misternej snycerki i wyrytym na niej łacińskim heksametrem.
Piękna, złocona egida przechowywana jest obecnie w Muzeum Narodowym w Krakowie, Fundacja Książąt Czartoryskich; historycy sztuki czas jej powstania określają na wiek XVI. Przedstawia słynną bitwę cesarza Konstantyna z Maskencjuszem przy moście Mulwijskim w 312 roku; jak wiadomo, batalia ta zadecydowała o przyszłym zwycięstwie chrześcijaństwa nad religiami pogańskimi. Zdaniem współczesnych badaczy, tarcza została najprawdopodobniej wyniesiona w czasie „potopu” szwedzkiego ze zbrojowni królewskiej i ukryta w sklepieniu kaplicy św. Jadwigi. Niestety erudycja zawiodła Gawińskiego, który nie przypisał ikonograficznych treści snycerki konkretnemu wydarzeniu historycznemu, a jedynie wyczytał z niej ideę zwycięstwa Krzyża nad pogaństwem. Dopisała mu za to intuicja, nakazująca widzieć w znalezisku dobrą wróżbę przed wojną z Turcją.
Obok niezwykłego krakowskiego wydarzenia z września 1679 roku, u genezy Tarczy stały również uwarunkowania polityczne i biograficzne, zaś na Wespazjana Kochowskiego wskazać można jako bezpośredniego inspiratora całego zbioru wierszy
|
